Làng nghề nón ngựa Phú Gia Bình Định, dấu ấn còn mãi theo thời gian

Quay ngược thời gian khám phá nón ngựa Phú Gia

Nhắc đến nón ngựa Phú Gia, người ta thường liên tưởng đến hình ảnh các lý trưởng, chánh tổng… ung dung trên lưng ngựa, đầu đội chiếc nón chụp bạc, rong ruổi khắp làng quê trước năm 1945. Cái tên “nón ngựa” cũng bắt nguồn từ đặc tính dẻo dai, bền chắc, rất phù hợp cho việc cưỡi ngựa đường xa. Không chỉ là vật dụng che nắng che mưa, nón ngựa còn biểu trưng cho sự mạnh mẽ, uy nghiêm của giới võ tướng và mỗi khi nhắc tới người ta lại nhớ đến đội quân Tây Sơn thần tốc một thời lừng lẫy.

 

Làng nghề nón ngựa Phú Gia có từ lâu đời, gắn liền với quân đội Tây Sơn thần tốc - Ảnh: Internet

Làng nghề nón ngựa Phú Gia – dấu ấn truyền thống trăm năm

Nằm tại làng Phú Gia, xã Cát Tường, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định (xưa), làng nghề nón ngựa Phú Gia đã tồn tại hơn 300 năm và vẫn được gìn giữ cho đến ngày nay. Bạn có thể dễ dàng tìm đến làng nghề thông qua Google Maps để tận mắt chiêm ngưỡng nét đẹp thủ công truyền thống hiếm có này.

Công đoạn chế tác công phu, tỉ mỉ

Một chiếc nón ngựa Phú Gia ra đời phải trải qua tới 20 công đoạn thủ công, trong đó 4 bước quan trọng làm nên “linh hồn” của chiếc nón là: tạo sườn mê, thắt nan sườn, thêu hoa văn và lợp lá. Chính sự tỉ mỉ và kỳ công ấy đã tạo nên độ bền đáng kinh ngạc - có chiếc nón có thể dùng đến hàng trăm năm, trở thành minh chứng sống động cho bàn tay khéo léo và tinh hoa của nghệ nhân nơi đây.

Để tạo ra một chiếc nón ngựa hoàn chỉnh, người thợ thủ công ở làng Phú Gia phải trải qua một quá trình tỉ mỉ và tốn nhiều công sức. Thời gian hoàn thành một chiếc nón có thể dao động từ 3-5 ngày, thậm chí kéo dài cả tháng đối với những mẫu phức tạp.

 

Công đoạn làm nón ngựa Phú Gia rất công phu và tỉ mỉ - Ảnh: Internet

Chiếc nón đặc biệt này được tạo nên từ ba loại nguyên liệu chính: lá kè, cây giang và rễ dứa.

Lá kè đóng vai trò quan trọng nhất, dùng để lợp nón. Để lá có được độ dẻo dai lý tưởng, người thợ phải lựa chọn những chiếc lá không quá già cũng không quá non. Sau khi thu hoạch, lá được phơi nắng, sấy qua lửa than rồi lại phơi sương để đạt được độ bền bỉ cần thiết. Tiếp đến, người thợ dùng loại kéo chuyên dụng có lưỡi mỏng, dài để cắt lá thành từng miếng nhỏ, chuẩn bị cho công đoạn lợp nón.

 

Lá kè dùng để lợp nón phải đạt độ dẻo dai nhất định - Ảnh: Internet

Khâu chằm nón yêu cầu người thợ thực hiện tỉ mỉ và cẩn thận - Ảnh: Internet

Để làm phần sườn của chiếc nón ngựa, người thợ ở làng Phú Gia phải đến tận vùng An Tượng để lấy cây giang. Loại cây này sau khi được thu hoạch sẽ trải qua một quy trình xử lý tỉ mỉ: nạo sạch vỏ, phơi khô và chẻ thành những nan nhỏ đều tăm tắp.

Bên cạnh đó, việc chọn rễ dứa để làm vành nón cũng vô cùng quan trọng. Để đảm bảo độ bền và chống mối mọt, người thợ thường ưu tiên những rễ dứa đã bám sâu vào lòng đất ít nhất 3 năm. Chính nhờ sự chọn lựa kỹ lưỡng này mà những chiếc nón ngựa có được độ bền và vẻ đẹp vượt thời gian.

Ngày xưa, để chằm nón, người dân làng Phú Gia thường dùng tơ dứa, một loại sợi tự nhiên được lấy từ cây dứa sau khi ngâm nước vài ngày. Ngày nay, các nghệ nhân đã chuyển sang sử dụng sợi cước nhỏ, mang lại sự bền bỉ và chắc chắn hơn.

Công đoạn chằm nón đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ cao. Sợi cước phải được chằm giấu dưới mép lá để đường kim mũi chỉ không bị lộ, giữ được vẻ đẹp tinh tế của chiếc nón. Ngoài ra, để tăng thêm vẻ độc đáo, những chiếc nón ngựa còn được thêu thêm các họa tiết và hoa văn với màu sắc hài hòa, thể hiện sự sáng tạo và tài hoa của người thợ.

 

Công đoạn thêu nón ngựa Phú Gia với hoa văn và màu sắc hài hòa làm nổi bật vật phẩm - Ảnh: Internet

Sự phát triển mạnh mẽ của làng nghề nón Phú Gia

Làng nghề nón Phú Gia đang có sự phát triển mạnh mẽ và vươn tầm quốc tế, với hơn 110 hộ gia đình tham gia sản xuất, cung cấp ra thị trường hơn 3.300 sản phẩm mỗi năm. Hiện nay, làng nghề sản xuất hai loại nón ngựa chính, với sự khác biệt về hình thức và giá trị. 

 

Làng nghề nón ngựa Phú Gia vươn tầm ra thế giới - Ảnh: Internet

Nón bình thường có chóp để trần, trên đỉnh đính một chùm chỉ ngũ sắc như bông hoa, tạo nên vẻ đẹp đơn giản nhưng tinh tế. Nón cao cấp sẽ bắt mắt và sang trọng hơn nhờ chóp được chụp bằng bạc hoặc đồi mồi. Các nghệ nhân còn chạm trổ những họa tiết tinh xảo như long, lân, quy, phượng lên đỉnh nón. Giá của một chiếc nón ngựa dao động từ 300.000 - 500.000 VNĐ, thậm chí cao hơn tùy thuộc vào độ phức tạp và sự tỉ mỉ của sản phẩm.

 

Chiếc nón ngựa Phú Gia có phần chóp bằng kim loại thể hiện sự sang trọng - Ảnh: Internet

Tham quan làng nghề nón ngựa Phú Gia 

Đến Bình Định mà chưa ghé thăm làng nghề nón ngựa Phú Gia thì quả là một thiếu sót lớn. Hình ảnh những người phụ nữ miệt mài bên chiếc nón không chỉ tạo ra thu nhập mà còn góp phần gìn giữ nét văn hóa truyền thống.

Khi đến đây, bạn sẽ bắt gặp những đôi bàn tay thoăn thoắt của cả người lớn lẫn trẻ nhỏ, cho thấy sự điêu luyện và thành thục của họ trong từng công đoạn. Trải nghiệm tự tay làm một phần của chiếc nón sẽ giúp bạn cảm nhận được sự kiên nhẫn và tỉ mỉ mà các nghệ nhân đã "gửi gắm" vào từng sản phẩm. Kết thúc chuyến đi, đừng quên chọn mua một chiếc nón làm quà, mang chút tinh túy của miền đất miền Trung về cho người thân và bạn bè.

 

Ghé làng nghề nón ngựa Phú Gia bắt gặp hình ảnh những em bé thuần thục các công đoạn làm nón - Ảnh: Internet

Ở Bình Định cũ, ngoài việc tham quan làng nghề nón ngựa Phú Gia, thì còn nhiều địa điểm du lịch hấp dẫn khác. Nếu bạn dành 3 ngày 2 đêm khám phá vùng đất này, thì Lữ Hành Việt Nam sẽ gợi ý lịch trình như sau:

Ngày 1: Quy Nhơn - Ghềnh Ráng Tiên Sa

Sáng: Đến sân bay Phù Cát (Quy Nhơn), di chuyển về trung tâm thành phố nhận phòng. Sau đó, bạn thưởng thức bữa trưa với món bún cá, ăn kèm với rau xanh, một đặc sản nổi tiếng của Bình Định.

Chiều: Tham quan Ghềnh Ráng Tiên Sa, nơi có bãi tắm Hoàng Hậu với những viên đá cuội tròn nhẵn độc đáo. Ngoài ra, du khách có thể viếng thăm mộ của nhà thơ Hàn Mặc Tử trong khuôn viên Ghềnh Ráng Tiên Sa. 

Tối: Dạo chơi và thưởng thức hải sản tươi ngon tại nhà hàng dọc bờ biển Quy Nhơn.

 

Chiêm ngưỡng Ghềnh Ráng Tiên Sa, tuyệt tác của thiên nhiên - Ảnh: Internet

Ngày 2: Làng nghề nón ngựa Phú Gia - Vòng quanh Quy Nhơn

Sáng: Sau bữa sáng, di chuyển đến làng nghề nón ngựa Phú Gia (khoảng 30km từ trung tâm Quy Nhơn). Tại đây, bạn sẽ được tận mắt chứng kiến quy trình làm nón tỉ mỉ, trò chuyện với các nghệ nhân và tự tay trải nghiệm một công đoạn làm nón.

Chiều: Quay về thành phố, tiếp tục khám phá tháp Đôi - một trong những quần thể tháp Chăm Pa cổ kính nhất. Tiếp đến, viếng thăm chùa Thiên Hưng, ngôi chùa nổi tiếng với vẻ đẹp thanh tịnh và kiến trúc độc đáo.

Tối: Tự do khám phá ẩm thực đường phố Quy Nhơn hoặc tham gia các hoạt động giải trí về đêm.

 

Tháp Đôi - dấu ấn cổ xưa giữa lòng phố biển - Ảnh: Internet

Ngày 3: Eo Gió – Kỳ Co

Sáng: Ăn sáng tại khách sạn. Bắt đầu hành trình khám phá thiên nhiên biển đảo Eo Gió và Kỳ Co.

Trưa: Ăn tại khu du lịch Kỳ Co. 

Chiều: Trở về Quy Nhơn, mua sắm đặc sản như bánh ít lá gai, nem chợ huyện, rượu Bàu Đá... trước khi di chuyển ra sân bay và kết thúc chuyến đi.

 

Kỳ Co, thiên đường biển đảo của Quy Nhơn (cũ) - Ảnh: Internet

Nếu bạn không có nhiều thời gian để tìm hiểu cho chuyến đi tự túc, có thể đăng ký tour từ công ty lữ hành. Mọi thứ từ lịch trình, ăn uống, nơi ở đến các điểm tham quan đều được sắp xếp một cách khoa học, giá cả minh bạch, giúp bạn có một chuyến đi trọn vẹn và đáng nhớ.

Hi vọng những thông tin này đã giúp bạn hiểu thêm về làng nghề nón ngựa Phú Gia. Trong tương lai, làng nghề này sẽ tiếp tục được các thế hệ trẻ gìn giữ và phát triển, để những giá trị văn hóa truyền thống của cha ông không bị mai mọt.

Nguyên Tâm (tổng hợp) - Luhanhvietnam.com.vn

Ảnh: Internet