Phong tục cưới hỏi đặc sắc của người Chăm ở Ninh Thuận

Đôi nét về lễ cưới hỏi của người Chăm ở Ninh Thuận

Đồng bào Chăm tại tỉnh Ninh Thuận đa số theo tôn giáo Bà La Môn, họ có quan niệm đời người có 3 lần sinh, trong đó lúc mới được sinh ra là lần sinh đầu tiên. Cưới vợ hoặc cưới chồng là lần sinh thứ hai, và lần sinh thứ ba là lúc mất đi. 

Người Chăm xem lần sinh thứ hai (lễ cưới hỏi) là quan trọng nhất trong cuộc đời (Ảnh @Hoàng Linh)

Trong ba lần sinh này, người Chăm xem lần sinh thứ hai (cưới hỏi) là quan trọng nhất. Bởi lẽ, đây là yếu tố quyết định để duy trì nòi giống, kế thừa, phát huy giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc mà thế hệ trước đã sáng tạo, gìn giữ rồi truyền lại cho các thế hệ sau. 

Các nghi lễ cưới hỏi của người Chăm ở Ninh Thuận

Lễ dạm ngõ (Palwak panwơc) và Lễ dứt lời (Paklauh panwơc)

Dân tộc Chăm duy trì chế độ mẫu hệ nên quyền chủ động trong hôn nhân thuộc về nhà gái. Nên nhà gái sẽ đi hỏi chồng, và người con trai sau khi kết hôn phải theo về ở rể tại nhà vợ.

Nghi thức trước tiên sẽ là Lễ dạm hỏi (Palwak panwơc), tiếp đến là Lễ hỏi (Nau pwơc) với lễ vật đơn giản như: trầu cau, rượu, bánh trái, bánh tét, và cá đuối tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở, ‘con đàn cháu đống’ sau này. 

Sau lễ dạm hỏi là Lễ dứt lời (Paklauh panwơc). Trong lễ này đại diện hai họ cùng nhau quyết định ngày tháng tổ chức để tiến đến lễ cưới chính thức (Harei bbang mưnhum) cho đôi vợ chồng trẻ.

Dân tộc Chăm theo chế độ mẫu hệ nên quyền chủ động trong hôn nhân thuộc về nhà gái (Ảnh @Jamen Ivan)

Trong phong tục của người Chăm, cha mẹ sinh thành không đứng ra tổ chức cưới hỏi cho con cái mà là do Ông Inư bà Amư (ông bà nưmư) – cha mẹ đỡ đầu của cô dâu, ông bà nưmư phải là đôi vợ chồng hạnh phúc, gia đình hoà thuận, con cái đề huề, hợp tuổi với cô dâu, chú rể, am hiểu phong tục tập quán và các nghi lễ. Nếu nhà trai đồng ý, ông bà nưmư sẽ thay mặt nhà gái để bàn bạc với nhà trai những bước tiếp theo để tổ chức đám cưới. Ngoài ra, theo tục lệ quy định, trong một năm ông bà nưmư chỉ được làm chủ hôn một lần vì theo quan niệm cha mẹ mỗi năm chỉ đẻ được một con.

Chọn ngày tổ chức đám cưới trong Lễ dứt lời (Paklauh panwơc)

Cũng như các dân tộc khác, người Chăm cũng quan niệm ngày lành tháng tốt. Do theo chế độ mẫu hệ nên lễ cưới cũng liên quan đến hệ âm, phải rơi vào đúng các tháng 3, 6, 10, 11 lịch Chăm và phải nhằm vào những ngày hạ tuần trăng (thuộc âm - từ đêm trăng tròn cho đến khi hết trăng). Ngày cưới phải rơi vào những ngày chẵn (các số thuộc âm): 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 Chăm lịch và phải vào ba ngày (thứ Ba, thứ Tư, thứ Năm) trong tuần. Trong ba ngày ấy, lễ chính thức rơi vào ngày thứ Tư. Giờ bắt đầu lễ cưới vào đầu buổi chiều (vì buổi chiều thuộc hệ âm). Cách tính ngày, giờ, tốt xấu của người Chăm khá phức tạp nhưng tuân thủ chặt chẽ theo những quy luật nhất định và phải thống nhất từ đầu đến cuối, lễ cưới thuộc âm và mang tính ‘mẹ’ rất rõ ràng. Đây là một phong tục thể hiện chế độ mẫu hệ xuyên suốt chiều dài lịch sử văn hoá dân tộc Chăm.

Ngày tổ chức lễ cưới thuộc số chẵn (số âm) thể hiện nét đẹp văn hóa trong chế độ mẫu hệ (Ảnh @Jamen Ivan)

Lễ cưới chính thức (Harei bbang mưnhum)

Trong lễ cưới hỏi của người Chăm ở Ninh Thuận, đám cưới sẽ bắt đầu vào ngày thứ Tư ở nhà trai, lễ cưới diễn ra với những lễ vật đơn giản. Sau đó, khoảng 2h chiều, mẹ đỡ đầu sẽ dẫn chú rể và họ nhà trai bắt đầu khởi hành sang nhà gái. Gần đến nơi, nhà gái tổ chức làm lễ đón rể (Rauk anưk mưatau) từ ngoài cổng làng về đến nhà gái.

Món ăn trong đám cưới là những món cổ truyền của dân tộc Chăm được làm từ các loại nông sản và vật nuôi như thịt gà, vịt, cá… các loại canh rau, đặc biệt là phải có cá đuối vì người Chăm quan niệm cá đuối là loại cá đẻ ra con, với mong muốn cầu chúc đôi vợ chồng trẻ sẽ con đàn cháu đống, có nếp có tẻ, ngoài ra, cá đuối còn tượng trưng cho ánh sáng.

Ngày lễ cưới chính thức sẽ do Ông Bà Nưmư (cha mẹ đỡ đầu) đứng ra làm chủ hôn lễ (Ảnh @Hoàng Linh)

Một nét văn hoá khá độc đáo trong đám cưới người Chăm Bà La Môn là trong ngày cưới, cha mẹ đẻ của cô dâu chú rể phải lánh mặt và không xuất hiện trong các nghi lễ đưa đón rể và lễ nhập phòng the của hai vợ chồng trẻ. Họ hàng đối với người Chăm rất quan trọng vì họ quan niệm rằng ‘lúc còn nhỏ là con của cha mẹ, lớn lên là con của họ hàng’. Vì vậy, khi cưới, cha mẹ ủy thác công việc cho ông bà nưmư để cô dâu chú rể làm quen với bà con trong tộc họ của hai bên trước. Chỉ sau lễ nhập phòng the, cha mẹ mới được xuất hiện. 

Lễ đón rể diễn ra tại nhà gái (Ảnh @Hoàng Linh)

Lễ nhập phòng the của người Chăm ở Ninh Thuận cũng vô cùng độc đáo, trong vòng 3 ngày 3 đêm, vợ chồng trẻ sẽ không được động phòng, trong phòng tân hôn sẽ có một chiếc cổ bồng mâm tơ hồng gồm trầu cau, nến sáp cháy suốt ngày đêm, ngăn cách giữa cô dâu với chú rể. Đôi vợ chồng trẻ phải giữ cho cây nến không bị tắt. Sau ba đêm, ông bà nưmư làm một lễ nhỏ để tháo gỡ các bùa chú đã yểm trên gối chiếu và dời chiếc cổ bồng đi, thì vợ chồng mới được động phòng. Phong tục ba đêm cấm động phòng này ảnh hưởng từ Ấn Độ. Người Ấn Độ xưa rất đề cao sinh hoạt tình dục sau khi kết hôn và phong tục này trở thành nghệ thuật mà điển hình là bộ kinh tình yêu còn được lưu truyền đến ngày nay.

Chiều bên tháp cổ (Ảnh @Jamen Ivan)

Qua đám cưới người Chăm ở Ninh Thuận, bạn có thể thấy được rất nhiều phong tục tập quán đặc sắc, đặc biệt là không có tục thách cưới và các nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc Chăm luôn được bảo tồn và phát huy rất tốt. Sự kế thừa này đã mang đến nét văn hóa độc đáo của dân tộc Chăm ở vùng đất ‘nắng như Phan, gió như Rang’ này. 

Thùy Vũ (Tổng hợp) - luhanhvietnam.com.vn