Câu chuyện về món Xí Mà vừa được mở hẳn một điểm tham quan tại Hội An

Nghề chế biến “Xí mà” là một trong những nghề thủ công truyền thống gắn liền với sự hình thành, phát triển của đô thị thương cảng Hội An. Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc, cùng với sự giao thoa tiếp biến, “Xí mà” từ lâu đã trở thành món ăn đặc trưng của người Hội An được cả du khách trong và ngoài nước ưa chuộng.

Nguyên liệu chủ yếu của món ăn này là mè đen và bột sắn dây, bột khoai, rau mơ, rau má, một số vị thuốc bắc có tính mát, nhuận tràng. Bởi vậy mà ngoài là món ăn vặt có hương vị thơm ngon, ngọt, ấm đặc trưng đây cũng là bài thuốc có công dụng chữa bệnh táo bón, khó tiêu và nhuận trường, an thần.

Để làm ra món xí mà Hội An phải trải qua nhiều công đoạn chế biến. trong đó phải kể đến rang mè, xay mè, khoai lang, bột sắn dây, rau mơ, rau má, nấu nước đường. Công đoạn quan trọng nhất quyết định độ thơm, sánh và mang hương vị đặc trưng của món xí là đun nước đường đã được lọc kỹ trong một chiếc nồi lớn, đổ nước rau mơ, rau má vào nấu chung đến khi sôi rồi cho mè đã được xay nhuyễn và hỗn hợp bột sắn dây, bột khoai vào khuấy đều liên tục để khỏi bị vón cục. Cho đến khi hỗn hợp chín, cho thêm vị nước thuốc bắc vào khuấy đều. Để bảo đảm món ăn luôn nóng ấm khi mang đi cả một ngày dài, người bán phải đặt than đỏ ủ tro dưới chiếc nồi đựng xí mà bên trong quang gánh. 

Bất kỳ ai nếu đã từng thưởng thức món xí mà - một đặc sản của Hội An thì chắc cũng không lạ với hình ảnh của một cụ ông gầy gò, gương mặt hiền lành, thân thiện tên Ngô Thiểu ngày ngày ngồi bên gánh hàng này. Ông cụ sinh năm 1915 quê ở Điện Bàn đã được một gia đình người Hoa chuyên kinh doanh dịch vụ ăn uống truyền lại cho cái nghề làm xí mà để từ đó làm nghề mưu sinh đến tận bây giờ.

Xưa kia, khi ông Thiểu vẫn còn mạnh khỏe, tiếng rao món xí mà được đưa đi khắp các nẻo đường Hội An. Bất kể là mưa nay nắng, hàng ngày từ 6h sáng cho đến khoảng 4h chiều bàn chân ông cụ Thiểu rong ruổi ở khắp nơi, có khi đi tới các địa phương khác như Cẩm Nam, Thanh Hà, Cẩm Châu… Thời gian khoảng 10 năm trở lại đây, cụ ngồi cố định ở con phố Nguyễn Trường Tộ vì sức khỏe không cho phép để có thể gánh đi bán dạo như trước nữa.

Cho tới nay, những bí quyết được gìn giữ bao năm, các con của ông Thiểu đã nối nghề làm xí mà của cha, đi bán mỗi ngày từ 6h sáng đến khoảng 11h30 trên đường Nguyễn Trường Tộ. Còn riêng người đàn ông đã ngoài 100 tuổi, ông vẫn còn giữ lại một đôi quang gánh đã nhẵn bóng một phần, chén, muỗng, cối xay bằng đá hay chiếc nón cối, cây dù đen, bộ đồ nâu đã sờn vai…như những kỷ vật của đời người. Ông có ước nguyện rằng con cái vẫn tiếp tục theo đuổi nghề làm xí mà không phải chỉ để mưu sinh mà cũng để góp phần giữ gìn nét đặc trưng của ẩm thực trong di sản văn hóa của Hội An.

Những hình ảnh dung dị nhưng có sức lan tỏa mạnh mẽ của người giữ hồn phố Hội này đã biến thành những bài báo, hình ảnh, phim tư liệu được lan truyền rộng rãi. Mặc dù hiện nay ở Hội An có một số gánh xí mà khác cũng được bán trên các tuyến đường trong và ngoài khu phố cổ song gánh xí mà của gia đình ông Ngô Thiểu đã trở thành một thương hiệu ẩm thực gắn liền với đời sống các thế hệ của người dân Hội An được cả du khách trong và ngoài nước ưa chuộng.

Ở phố cổ bình yên đó, nhiều người đã từng "nghiện" món xí mà của ông Thiểu nay đã đã thành ông thành bà, con cháu họ ngày nay vẫn mê mẩn món quà vặt ấy từ các "truyền nhân" của ông.
 

Chang (tổng hợp) - luhanhvietnam.com.vn