Đặc sản Yên Bái - vùng đất của núi rừng Tây Bắc

Những đặc sản Yên Bái bạn nhất định phải thử

Muồm muỗm rang Mường Lò

Muồm muỗm rang Mường Lò – đặc sản Yên Bái rất được ưa chuộng

Muồm muỗm nướng có lẽ là món ăn của tuổi thơ lũ trẻ trong làng khi mỗi dịp lúa lên đòng, lúa trổ bông. Những còn muồm muỗm béo ngậy, thơm giòn trở thành món ăn khoái khẩu của lũ trẻ. 

Có rất nhiều cách để chế biến món ăn ngon từ muồm muỗm. Song muồm muỗm rang Mường Lò – đặc sản Yên Bái rất được ưa chuộng. Muồm muỗm rang chín có màu vàng sậm, thơm ngon, béo ngậy. Người dân ở đây còn chế biến món muồm muỗm om với nước măng chua (hoặc giấm gạo) trên bếp lửa để nhỏ. Cạn nước, sẽ cho thêm mỡ (hoặc dầu ăn) vào, đảo đều tay trên bếp to lửa khi nào nghe tiếng nổ lách tách tức là muồm muỗm đã chín giòn, cho thêm các gia vị thiết yếu cho đậm mùi đậm vị như nước mắm, hạt nêm một chút ớt tươi, hạt tiêu và đảo nhanh tay cho gia vị hòa quyện; cuối cùng, cho lá chanh thái chỉ nhỏ vào, đảo đều chín tới là bắt ra, bày lên đĩa. Cái hương vị đồng quê hòa vào hương vị của những loại gia vị đặc trưng càng khiến món ăn này thêm đặc sắc, cuốn hút người ăn.

Xôi và cốm tan Tú Lệ

Thưởng thức cốm Tú Lệ ngon không kém gì cốm Làng Vòng nức tiếng ở Hà Nội

Thung lũng Tú Lệ thuộc phía Tây của tỉnh Yên Bái. Nếu ai đã đến Tú Lệ, chắc hẳn sẽ không quên được mảnh đất này của hơn 30 năm về trước. Ngày ấy, xã Tú Lệ được mệnh danh là vương quốc của cây thuốc phiện bởi nhà nào cũng trồng thuốc phiện. 

Tú Lệ mùa nào cũng đẹp, khi lúa non, từ trên đèo cao nhìn xuống, thung lũng Tú Lệ như thảm cỏ xanh mướp, mùa lúa chín đây đúng là một thung lũng vàng và hơn thế hương thêm từ thứ nếp nổi tiếng có thể làm bạn "say" nơi đây chẳng muốn về. Nếu may mắn bạn được lên Yên Bái vào đầu mùa thu hoạch lúa, bạn sẽ được thưởng thức cốm Tú Lệ ngon không kém gì cốm Làng Vòng nức tiếng ở Hà Nội. Người dân ở đây làm xôi từ hạt ngọc trời rồi không cần cho đỗ, cho ruốc, cho hành mà họ chỉ cho thêm chút cốt dừa thơm ngây, vài miếng dừa thái chỉ càng làm tăng thêm độ đậm đà cho món ăn dân giã này. Chỉ xôi gạo không thôi mới thấy hết sự mộc mạc của núi rừng, sự tinh túy của trời đất Tây Bắc. Còn nếp tan là thứ gạo nếp rất nổi tiếng, người ta ví, khi đồ thứ gạo này có thể hương thơm bay xa vài trăm mét, bản trên, xóm dưới đều có thể hưởng hương thơm. 

Thịt trâu gác bếp

Thịt trâu gác bếp – đặc sản của người Thái đen

Chắc ai đã đi du lịch Đông Tây Bắc cũng nghe đến nhiều lần món thịt trâu gác bếp – đặc sản Yên Bái của người Thái đen. Để làm được món ăn này, người tra thường làm từ thịt bắp của những chú trâu thả rông trên các vùng núi, đồi bởi thịt bắp chắc và nhiều thớ. Khi chế biến, người ta róc các thớ thịt ra thành từng miếng, rồi hun bằng khói của than củi được đốt từ các loại cây mọc trên núi đá.

Tuy nhiên, nếu ai mới lần đầu được thử món ăn này sẽ rát khó chịu bởi mùi khói quyện với mùi thịt trâu gây gây, tuy nhiên, để át đi mùi khói và tăng thêm hương vị của món thịt, phải nhờ vào kỹ thuật tẩm ướp của người làm món trước khi để trâu lên gác bếp. Người làm dùng cách tẩm ướp thịt với các gia vị khác như ớt, gừng, đặc biệt là mắc khén - một loại hạt tiêu rừng của người dân tộc thiểu số vùng cao Tây Bắc. Tuy miếng thịt đã khô lại nhưng vẫn giữ được độ ngọt của thịt trâu.

Lạp xưởng Yên Bái

Nhân làm lạp xưởng là thịt thăn, nạc vai hoặc nạc mông, những phần ngon của thịt lợn.

Vẫn là loại nguyên liệu quen thuộc như thịt ba chỉ thái nhỏ cùng các loại gia vị đặc trưng làm ra đặc sản Yên Bái là muối, hạt tiêu, mật ong, đường trắng, rượu trắng. Lòng để làm lạp sườn là lòng non. Lòng được rửa thật sạch bằng rượu trắng. Nhân làm lạp xưởng là thịt thăn, nạc vai hoặc nạc mông, những phần ngon của thịt lợn. Thịt được băm nhỏ, tẩm ướp với gia vị, hành băm phi thơm, đặc biệt không thể thiếu hạt mắc khén cùng chút rượu tạo mùi thơm khác biệt. Lạp xưởng có ngon hay không phụ thuộc vào công thức, cách tẩm ướp và các bước cho các gia vị vào món ăn. Người làm luôn phải chú ý đến thời gian tẩm ướp làm sao cho miếng thịt vừa đủ ngấm đều mà không bị chảy nước, củi lửa phải giữ sao cho vừa, không được đun to và đặc biệt trong giai đoạn thịt lên men không được để lửa tắt. 

Bước sang công đoạn sấy lạp xưởng cũng không hề đơn giản. Nhiên liệu phải là than hoa, bã mía, vỏ trấu, lá quế tươi, nếu là củi thì phải là thân cây quế, là thân tươi càng tốt. Đặc biệt Lạp xưởng ở Yên Bái được hun kỹ có mầu sẫm hơn, khi ăn bạn sẽ thấy có mùi thơm đặc biệt của mía hun cùng củi. Do được hun lâu nên lạp xưởng Yên Bái bị săn lại, vì vậy trước khi ăn bạn nên luộc qua rồi mới cho vào chiên vàng.

Bánh chưng đen Mường Lò

Bánh chưng đen không thể thiếu trên mâm cỗ cúng tổ tiên

Đồng bào dân tộc Thái làm bánh chưng đen vào mỗi dịp xuân về để tỏ lòng biết ơn của con cháu đối với cha ông và đối với đất trời, đã cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu để bà con ấm no, hạnh phúc. Món đặc sản Yên Bái này không thể thiếu trên mâm cỗ cúng tổ tiên. 

Người dân lựa chọn nguyên liệu làm bánh vô cùng kỹ càng, phải là lá dong bánh tẻ, khổ vừa phải, gạo nếp Tú Lệ thơm ngon, nhân đỗ xanh đãi sạch, thịt lợn ba chỉ, phải có mỡ mới béo ngậy, thái mỏng ướp với chút hành khô, mắm muối, hạt tiêu. Để tạo màu đen cho chiếc bánh, người dân ở đây sẽ sử dụng thân cây núc nác tước vỏ, hoặc hoa cây vừng đen đốt thành than, giã mịn như bột, trộn lẫn với gạo nếp cho đến khi gạo quyện với bột than tạo thành màu đen hấp dẫn. 

Bánh chưng đen phải được gói thủ công. Củi để luộc bánh phải là củi gỗ to, giữ than tốt, khi luộc xếp bánh vào nồi, đậy kín vung. Khi sôi phải giữ lửa đều, đủ nhiệt để bánh chín đều, và thời gian đun khoảng từ 6-7 tiếng. Khi chín vớt ra cho vào chậu nước rửa qua và treo bánh thành từng cặp để cho bánh không bị mốc. Thưởng thức một miếng bánh, cảm nhận được hương vị thơm của nếp, vị ngọt, béo của thịt lợn vùng cao, vị ngậy bùi của nhân đỗ xanh, vị là lạ của cây rừng và vị ngon của đất trời.

Mật ong nhãn Văn Chấn

Một ong nhãn Văn Chấn rất tốt cho sức khỏe

Nói đến mật ong nhãn Văn Chấn thì nó đã được liệt vào danh sách nhưng đặc sản Yên Bái mà bạn nhất định không được bỏ qua. Vùng Văn Chấn, Nghĩa Lộ có hàng ngàn hecta trồng trồng nhãn, đó chính là nguồn mật dồi dào cho các chú ong. Hay người ta vẫn gọi đây là loại mật ong hoa nhãn. Khi những bông hoa nở rộ, ong thợ sẽ đến các bông hoa để hút cho đầy diều mật rồi mang về tổ của chúng và thực hiện những công đoạn khác để cho ra thức mật vàng sệt, thơm ngọt.

Cứ độ tháng 4 về là thời điểm các hộ gia đình nuôi ong ở Văn Chấn bắt đầu một mùa thu hoạch mật. Tùy vào thời tiết, nếu thuận lợi cứ 4 đến 5 ngày, người nuôi ong sẽ được thu hoạch mật một lần, nếu mưa thì 6 đến 7 ngày mới được thu hoạch.

Một ong nhãn Văn Chấn chưa nhiều loại đường đơn như Glucose, Fructose, các loại vitamin nhóm D, B, K, E, C,… rồi các loại men cần thiết cùng rất nhiều khoáng chất tốt cần thiết cho sức khỏe con người. 

Măng sặt

Măng sặt thon nhỏ,  to cỡ chuôi liềm, trắng nõn, mềm vàng

Cơn mưa cuối xuân ào ạt tưới tắm cho cây cối, ruộng đồng. Rừng sặt (cây thuộc loại tre, thân nhỏ rất thẳng) Nghĩa Lộ, Yên Bái như bừng tỉnh sau một giấc ngủ dài: tươi tắn và sung sức. Đất rừng trở nên ẩm mềm và xốp. Chỉ vài ngày sau, măng sặt đồng loạt bật dậy tua tủa. Măng sặt Nghĩa Lộ đã vào mùa.

Măng sặt thon nhỏ,  to cỡ chuôi liềm, trắng nõn, mềm vàng. Vào đúng mùa, măng non rất dễ bóc, vị ngọt, không có vị he, luộc nên thơm phức mùi của núi rừng. Ngoài món nấu xườn, luộc, món măng này có thể dùng xào với cà chua, thêm ít gia vị tỏi cũng ngốn vài bát cơm của thực khách.

Mắc khén

Mắc khén đứng đầu trong các loại gia vị của đồng bào dân tộc miền núi

Mắc khén đứng đầu trong các loại gia vị của đồng bào dân tộc miền núi. Cây mắc khén là loại cây dại thuộc họ hồi, có tinh dầu và hương thơm, trở thành huyền thoại và làm nên loại gia vị đậm đà không thể thiếu trong bữa ăn đồng bào miền Tây Bắc.

Hầu như không có bữa ăn nào quan trọng của người Thái lại thiều mắc khén. Quả mắc khén sau khi thu về, bắc chảo rang nóng. Tiếp đó, đưa vào giã thành bột mịn. Tuy nhiên để chế ra được hương vị thơm, chuyên dùng ăn với xôi nếp nương, còn phải qua nhiều công đoạn khác. Đó là dùng ớt khô bỏ hạt nướng giòn, muối rang, rau mùi tầu xắt nhỏ rang khô, tất cả đều giã thành bột mịn. Sau khi trộn đều hỗn hợp trên thì tạo thành mắc khén, một thứ bột mùi thơm hăng hắc nhưng lại dịu như vị ô mai và phảng phất chất núi rừng, thơm cay nồng nàn như hương hồi, quế.

Bánh chuối Lục Yên

Bánh chuối Lục Yên khác các loại bánh chuối thông thường là ngoài nhân có đỗ, lạc và đường

Người Tày Lục Yên coi cây chuối giống như một loại cây kiếm lợi kinh tế bởi những hữu ích từ cây chuối đem lại. Hiểu và đánh giá đúng vị trí của chuối trong đời sống người Tày đã làm ra món bánh chuối với mùi vị thơm ngon, đặc trưng mà lại chứa đựng giá trị tinh thần được truyền đời từ thế hệ này sang thế hệ sau và được dùng làm đồ cúng tế trong những dịp gia đình, dòng họ có việc trọng đại.

Bánh chuối Lục Yên khác các loại bánh chuối thông thường là ngoài nhân có đỗ, lạc và đường còn lại các phụ gia đều từ chuối. Lá gói bánh cũng từ lá chuối trong vườn, dây gói bánh cũng từ dây chuối đúng là chẳng giống với bất kỳ loại bánh nào. Chẳng thế mà bánh chuối rất dễ thưởng thức, vừa ngon vừa lạ, hấp dẫn khách gần xa.

Oanh Kim (tổng hợp) - Luhanhvietnam.com.vn